Informacja Ministra Spraw Zagranicznych na temat aktualnego stanu współpracy w ramach Inicjatywy Trójmorza
(Komisji Spraw Zagranicznych, Sejm, 10 października 2024)
W dniu 10 października 2024 roku odbyło się posiedzenie Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu RP, na którym zaprezentowano stanowisko MSZ wobec Inicjatywy Trójmorza oraz Bukaresztańskiej Dziewiątki oraz innych wybranych zagadnień.
Ze strony rządowej stanowisko przedstawiał wiceminister spraw zagranicznych (sekretarz staniu w MSZ) Władysław Bartoszewski. Oto kluczowe tezy wystąpienia dotyczące Inicjatywy Trójmorza (fragmenty z zapisu przebiegu posiedzenia):
- „Inicjatywa Trójmorza, która była początkowo sceptycznie oceniana przez poprzednią opozycję, a obecny rząd, uzyskała dodatkowe znaczenie właśnie w związku z tymi zmianami, które zaistniały w innych formatach. Wszyscy wiemy, co się dzieje na przykład w wyszehradzkiej czwórce, V4. I w tym kontekście Inicjatywa Trójmorza nabiera nowych wartości i jest to przez nas w tej chwili całkowicie doceniane.”
- „Panuje obecnie przekonanie w państwach uczestniczących, że Inicjatywa Trójmorza może być bardzo użyteczna. Region Trójmorza posiada rozmaite wspólne interesy gospodarcze uzasadniające platformę współpracy i dostrzegamy, że ten potencjał nie został jeszcze w pełni wykorzystany i że są tutaj możliwości jego dalszego rozwoju. Z punktu widzenia Polski uważamy, że we współpracy sektorowej i unijnej jest bardzo duży potencjał. Panuje ogólny konsens co do wzmocnienia międzynarodowego wymiaru współpracy”
- „Inicjatywę Trójmorza – i tutaj jest to nawiązanie do zmiany sojuszy – widzimy jako pewną alternatywę dla Grupy Wyszehradzkiej, ponieważ Inicjatywa Trójmorza liczy sobie dużo więcej członków i daje większe możliwości zbudowania większości lub blokującej mniejszości w Radzie Europejskiej na zasadzie po prostu porozumienia państw członkowskich. To mogłoby realizować w ramach Trójmorza partnerstwo strategiczne, które istnieje z Komisją Europejską i mogłoby stanowić element polskiej prezydencji w Unii Europejskiej.”
- „Do tego jest możliwe także wzmocnienie pozycji polskiego biznesu w regionie, ponieważ szczytom Trójmorza towarzyszą teraz fora biznesu, które pozwalają firmom z regionu i państw partnerskich na podejmowanie współpracy i wzmacnianie swojej pozycji, zwłaszcza w zakresie technologii niskoemisyjnych i cyfrowych”.
- „Dominacja w ramach Inicjatywy Trójmorza krajów o orientacji transatlantyckiej czy euroatlantyckiej ustawia w roli częściowo outsiderów prochińskie i prorosyjskie państwa regionu, czyli przede wszystkim Węgry i częściowo Słowację, co nie ma miejsca w ramach Grupy Wyszehradzkiej, gdzie jest dwa i dwa w tej chwili. Zwiększenie zaangażowania w ramach Inicjatywy Trójmorza pomagałoby nam również w stosunkach z Rosją i z Chinami.”
- „To jest inicjatywa, która wzmacnia bezpieczeństwo i odporność regionu z uwagi na euroatlantycką orientację oraz nacisk na bezpieczeństwo ekonomiczne infrastruktury krytycznej, zwłaszcza energetycznej, transportowej i cyfrowej w kontekście jej podwójnego zastosowania oraz mobilności wojskowej.”
- „Wzmacnia to również północny wymiar polskiej polityki zagranicznej w kierunku bałtyckim i nordyckim, który stanowi zwieńczenie osi północ–południe, również w kontekście akcesji Finlandii i Szwecji do NATO oraz zainteresowania Helsinek w pracach Inicjatywy Trójmorza, także w związku z zachodzącym drastycznym zwiększeniem roli Morza Bałtyckiego w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego Polski i regionu”[1]
Z pełnym zapisem posiedzenia można zapoznać się tutaj.
Podsumowanie:
Sekretarz Stanu w MSZ Władysław Bartoszewski przedstawił Inicjatywę Trójmorza jako format o rosnącym znaczeniu, który zyskał na wartości w obliczu marginalizacji współpracy regionalnej w ramach Grupy Wyszehradzka. Podkreślił on kluczową rolę szczytu 3SI w Warszawie w 2017 roku z udziałem prezydenta USA, który wzmocnił zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w Inicjatywę. Strategiczne partnerstwo z USA, potwierdzone ponadpartyjną rezolucją i ogłoszeniem wpłaty miliarda dolarów przez ówczesnego Sekretarza Stanu USA do funduszu 3SI (ostatecznie do niej nie doszło), przyczyniło się do zmiany stanowiska Komisji Europejskiej i Niemiec, które ostatecznie przyjęły status partnerów strategicznych.
Pandemia COVID-19 i agresja Rosji na Ukrainę uwypukliły znaczenie infrastruktury dla bezpieczeństwa ekonomicznego i mobilności wojskowej regionu. W tym kontekście 3SI odegrała kluczową rolę w dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych, umożliwiając szybkie ograniczenie importu ropy i gazu z Rosji.
Sekretarz Stanu podkreślił potencjał 3SI jako platformy współpracy sektorowej i unijnej, zwracając uwagę na możliwość zbudowania większości lub mniejszości blokującej w Radzie Europejskiej. Wskazał na korzyści dla polskiego biznesu dzięki forom biznesu towarzyszącym szczytom 3SI oraz na rolę Three Seas Business Development w Brukseli w promocji interesów w UE.
Zdaniem wiceministra Bartoszewskiego, dominacja w ramach 3SI krajów o orientacji transatlantyckiej stawia w roli outsiderów państwa prochińskie i prorosyjskie, takie jak Węgry i Słowacja. Wzmocnienie zaangażowania w 3SI może pomóc w stosunkach z Rosją i Chinami oraz wzmocnić bezpieczeństwo regionu. Inicjatywa ta wspiera również projekty rozszerzania UE, a przyjęcie Ukrainy i Mołdawii jako członków stowarzyszonych wzmacnia pozycję Polski w Trójkącie Weimarskim. 3SI cieszy się zainteresowaniem innych państw trzecich, takich jak Wielka Brytania, Japonia czy Korea Południowa.
Podsumowując, Sekretarz Stanu Władysław Bartoszewski przedstawił Inicjatywę Trójmorza jako ważny instrument polskiej polityki zagranicznej, który wspiera rozwój gospodarczy, bezpieczeństwo i współpracę regionalną w Europie Środkowo-Wschodniej.
W dyskusji wziął również udział poseł Paweł Jabłoński (PiS), który wyraził pełną zgodę co do pozytywnej oceny Inicjatywy Trójmorza i jej znaczenia geopolitycznego, gospodarczego i bezpieczeństwa. Podkreślił, że 3SI wzmacnia pozycję polityczną Polski i daje szansę bycia czymś więcej niż tylko „pasem transmisyjnym” interesów regionu. Zwrócił uwagę na potencjał 3SI w budowaniu silnej pozycji w Unii Europejskiej, umożliwiającej tworzenie mniejszości blokujących lub skutecznych koalicji, np. w walce o fundusze strukturalne.
Jednocześnie wyraził zaniepokojenie obniżeniem zaangażowania polskiego rządu w 3SI. Zauważył, że zniesiono funkcję pełnomocnika rządu ds. 3SI i zlikwidowano odpowiedni referat w MSZ, a współpraca z Kancelarią Prezydenta RP jest niewystarczająca. W tym kontekście pytał o stan przygotowań do szczytu 3SI w Warszawie i o nowe inwestycje w fundusz 3SI.
Poseł Paweł Jabłoński odniósł się również do sygnałów o utracie przez Polskę roli lidera 3SI i wyraził opinię, że potrzebny jest „mocny sygnał”, np. powołanie na nowo pełnomocnika rządu ds. 3SI i zapewnienie odpowiedniego aparatu administracyjnego do koordynacji między ministerstwami. Zdaniem posła, bez tego 3SI pozostanie inicjatywą opisywaną „w pięknych słowach”, ale bez konkretnych działań.
Poseł Krzysztof Bosak (Konfederacja) podzielił się pomysłem reaktywowania współpracy międzyparlamentarnej w regionie państw Trójmorza. Zasugerował on zainicjowanie powstania zgromadzenia parlamentarnego państw Trójmorza, w którym politycy z regionu mogliby się regularnie spotykać i komunikować. Według posła Bosaka, taki format jest potrzebny, ponieważ obecnie polityka europejska jest zdominowana przez spotkania w Brukseli, a brakuje platform regionalnych do wymiany opinii i budowania relacji między politykami. Poseł Bosak podkreślił, że taki format powinien obejmować wszystkie opcje polityczne i umożliwiać komunikację między nimi, wykraczając poza ramy dyplomacji profesjonalnej. Zdaniem posła, współpraca międzyparlamentarna w regionie Trójmorza powinna być rozszerzona, a stworzenie zgromadzenia parlamentarnego byłoby w tym celu krokiem w dobrym kierunku.
W odpowiedzi wiceminister Władysław Bartoszewski podkreślił, że Inicjatywa Trójmorza to format prezydencki, wspierany przez parlament, ale bez bezpośredniego udziału rządu. Szczyty 3SI organizują prezydenci, a rząd koncentruje się na wzmocnieniu jej pozycji w Brukseli. Zauważył korzyści z dyplomacji parlamentarnej i zachęcał do wznowienia szczytów parlamentarnych 3SI.
W kwestii pełnomocnika ds. 3SI Bartoszewski uznał, że nie jest on potrzebny, ponieważ tematyką 3SI zajmuje się Departament Współpracy Ekonomicznej MSZ. Zwrócił uwagę, że 3SI skupia się obecnie na kwestiach ukraińskich. Podkreślił dobre relacje z pozostałymi państwami 3SI, zwłaszcza z Chorwacją, Czechami, Estonii i Grecją. Odnosząc się do wyzwań, wskazał na problemy z infrastrukturą na Słowacji, które utrudniają budowę Via Carpatia. Zadeklarował aktywne wsparcie dla 3SI i współpracę z biznesem.
Poseł Paweł Jabłoński rozpoczął od podkreślenia potrzeby współpracy międzyrządowej w ramach Inicjatywy Trójmorza, powołując się na przykład problemów Słowacji z realizacją inwestycji drogowych. Zauważył, że to rządy, a nie prezydenci, odpowiadają za budowę infrastruktury, która jest osią 3SI. Odnosząc się do argumentu o prezydenckim charakterze 3SI, poseł Jabłoński porównał to do twierdzenia, że Unia Europejska powinna funkcjonować bez parlamentu i Komisji Europejskiej, ponieważ założyli ją Robert Schuman i Jean Monnet. Zwrócił uwagę, że rozwój każdej organizacji międzynarodowej zaczyna się od impulsu politycznego, a następnie pojawiają się nowe formaty współpracy – rządowy, parlamentarny, pozarządowy i regionalny. Wskazał na przykłady forum regionów Trójmorza i forum biznesu jako dowód na rozwój 3SI.
Poseł Jabłoński wyraził rozczarowanie stanowiskiem rządu, który uważa urząd pełnomocnika ds. 3SI za niepotrzebny. Jego zdaniem, bez koordynacji na poziomie rządowym 3SI nie będzie skuteczna. Wskazał na deklarację końcową szczytu w Bukareszcie w 2018 roku, w której państwa zobowiązały się do powołania pełnomocników rządu ds. 3SI. Podkreślił znaczenie regularnych spotkań pełnomocników dla koordynacji i rozwoju 3SI, powołując się na przykład Grecji, która dołączyła do inicjatywy dzięki działaniom pełnomocników.
Na zakończenie poseł Jabłoński zaapelował o przywrócenie urzędu pełnomocnika ds. 3SI lub powołanie go w innej formie, aby Polska mogła pełnić rolę lidera i wyraziciela wspólnych interesów regionu. Zapewnił, że takie działanie spotka się z poparciem jego klubu
[1] KANCELARIA SEJMU Biuro Komisji Sejmowych ¢ Komisji praw Zagranicznych (nr 40) z dnia 10 października 2024
