Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza

Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza

Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza (Fundusz Trójmorza, ang. Three Seas Initative Investment Fund, 3SIIF, FIIT) jest komercyjnym funduszem inwestycyjnym, który został zarejestrowany w Luksemburgu 29 maja 2019 roku i. Do jego głównych celów należy wspieranie i finansowanie transgranicznych przedsięwzięć na obszarze Europy Środkowej w trzech obszarach: transportu, energetyki i cyfryzacji ii.

Historia i podstawowe założenia działania 3SIIF

Inspiracją do powołania Funduszu Inwestycyjnego Inicjatywy Trójmorza stała się Inicjatywa Trójmorza. Jest to projekt współpracy łączący pierwotnie 12 państw Unii Europejskiej, a od 2023 roku 13 państw. Ma na celu pobudzanie rozwoju gospodarczego w Europie Środkowej poprzez rozwój powiązań infrastrukturalnych w obszarach energii, transportu, komunikacji cyfrowej w regionie. Pomysł powołania specjalnego instrumentu finansowego pojawił się już w 2017 roku iii. Ostatecznie list intencyjny w sprawie utworzenia 3SIIF podpisali w 2018 roku przedstawiciele instytucji z sześciu państw (Czech, Słowacji, Polski, Rumunii, Łotwy i Chorwacji). Ostatecznie lista udziałowców objęła inne państwa – do 2024 roku środki wpłynęły od podmiotów z dziewięciu państw iv (Bułgarii, Chorwacji, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, Słowenii oraz Węgier) oraz dwóch nieujawnionych inwestorów prywatnych. Co istotne, władze w Pradze i Bratysławie mimo podpisania listu intencyjnego do dziś nie zdecydowały się na dołączenie do inwestorów Funduszu.

Inicjatorem, współzałożycielem i głównym inwestorem 3SIIF jest polski bank rozwoju: Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK). Podczas trzeciego szczytu Inicjatywy Trójmorza w 2018 roku w Rumunii podpisano list intencyjny o utworzeniu 3SIIF v. W deklaracji przyjętej podczas kolejnego szczytu na Słowenii w 2019 roku potwierdzono, że celem Funduszu jest „uruchomienie, wspieranie i finansowanie priorytetowych projektów połączeń infrastrukturalnych, istotnych dla przyszłego dobrobytu i pomyślności regionu i jego mieszkańców, a zatem działających jako narzędzie tworzenia nowych możliwości oraz dalszego wzmacniania inwestycji i współpracy gospodarczej między 3SI, UE i innymi państwami partnerskimi” vi. Za proces inwestycyjny w tej instytucji odpowiadają profesjonalne i niezależne podmioty vii. Jedynym doradcą inwestycyjnym 3SIIF jest firma Amber Fund Management Ltd z Wielkiej Brytanii.

Zgodnie ze słowami pierwszego wiceprezesa Banku Gospodarstwa Krajowego Pawła Nierady:

„Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza jest funduszem komercyjnym, który analizuje projekty zgodne z uzgodnioną wcześniej przez założycieli funduszu strategią inwestycyjną, która oczywiście mocno się inspiruje i opiera na Inicjatywie Trójmorza. Natomiast Fundusz inwestuje tylko w takie przedsięwzięcia, które mają gwarancję, rokują komercyjny sukces. Jego długofalowym, strategicznym celem jest wspieranie rozwoju gospodarek krajów regionu, w szczególności w tych trzech głównych obszarach, na których też się koncentruje Inicjatywa Trójmorza, czyli szeroko rozumianej logistyce w transporcie, energetyce i cyfrowości. Wszystkie projekty, w które Fundusz inwestuje, muszą mieć wpływ przynajmniej na dwa kraje z regionu Trójmorza. Niemniej jednak ostatecznym celem jest to, żeby te inwestycje przynosiły zwrot tym, którzy te pieniądze do Funduszu wpłacili viii”

Środki zgromadzone w Funduszu

Fundusz uzyskał pełną zdolność operacyjną w lutym 2020 roku wraz z podpisaniem pierwszych umów subskrypcyjnych oraz wyłonieniem doradcy inwestycyjnego. Największym akcjonariuszem jest BGK ix z wkładem w wysokości 750 mln EUR. Poza nim inwestorami są EximBank z Rumunii (20 mln EUR), Altum z Łotwy (20 mln EUR), Rahandusministeerium z Estonii (20 mln EUR), Slovenska izvozna in razvojna banka (SID Banka) ze Słowenii (23 mln EUR), EXIM (20 mln EUR) oraz Bulgarian Development Bank (BDB) (20 mln EUR), Hrvatska banka za obnovu i razvitak (HBOR) z Chorwacji (20 mln EUR) oraz Investicijų ir verslo garantijos (INVEGA) z Litwy (20 mln EUR) x.

W 2020 roku na szczycie w Estonii BGK ogłosił zwiększenie swojego wkładu do Funduszu z o 250 mln EUR z 500 mln do 750 mln EUR. Łączny zadeklarowany budżet 3FIIT wynosił 928 mln EUR. Obejmował on udziały głównych inwestorów z dziewięciu państw Trójmorza, którzy zadeklarowali łączny wkład w wysokości 913 mln EUR, a także dwóch inwestorów prywatnych, których nazwy i wielkość wkładów nie były podawane do publicznej wiadomości xi. Podczas szczytu na Łotwie w 2022 roku prezes amerykańskiej agencji DFC Scott Natham oznajmił, że instytucja ta zostanie kolejnym inwestorem w funduszu z wkładem kapitałowym do 300 mln dolarów (ok. 280 mln euro) xii. USA po Szczycie w Bukareszcie w 2023 r. dokonały finalizacji inwestycji w 3SIIF (w formie instrumentu dłużnego) w wysokości 300 mln USD xiii.

W trakcie wystąpienia na posiedzeniu Komisji Spraw Zagranicznych w lipcu 2023 roku ówczesna Prezes BGK Beata Daszyńska-Muzyczka oznajmiła, że do lipca zgromadzono łącznie 928 mln i zrealizowano pięć inwestycji xiv. W 2023 roku Fundusz zakończył pozyskiwanie środków od inwestorów xv.

Początkowo zakładano, że docelowy budżet 3SIIF miał wynieść 3–5 mld EUR.

Inwestycje w kolejności chronologicznej

• Cargounit – Fundusz w 2020 roku objął 100% udziałów w firmie będącej regionalnym liderem wynajmu lokomotyw (z siedzibą w Polsce). Cargounit jest jedyną firmą zajmującą się leasingiem lokomotyw w regionie Trójmorza, która może zaoferować pełen zestaw typów lokomotyw oraz ma rozległe plany modernizacji swojej floty w nadchodzących latach. Rozszerzenie działalności poprawi łączność w regionie, w tym efektywność transportu towarów koleją xvi.

• Greenergy Data Centers – Fundusz w 2020 roku objął pakiet kontrolny w firmie zajmującej się budową największego i najbardziej wydajnego centrum danych w regionie bałtyckim (Estonia). Platforma Greenergy i jej pierwsze centrum danych poprawią łączność cyfrową w regionie Trójmorza poprzez sieć energooszczędnych centrów danych.

• Enery Development GmbH – Fundusz objął pakiet udziałów w spółce Enery Development, która dysponuje elektrowniami słonecznymi w trzech państwach Trójmorza (Bułgaria, Rumunia, Austria). Przedsiębiorstwo nabywa, rozwija, buduje i obsługuje elektrownie wykorzystujące energię odnawialną w Europie Środkowej xvii.

• BMF Port Burgas – Fundusz nabył znaczącą część udziałów w spółce będącej największym operatorem portu w Burgas (Bułgaria). BMF Port Burgas to prywatny, wielofunkcyjny operator portowy, zarządzający terminalami Burgas East II i Burgas West. Zlokalizowany w Zatoce Burgas, wzdłuż wybrzeża Morza Czarnego, BMF Port Burgas obsługuje najbliższy głębokowodny port do Bosforu xviii.

• R. Power – Fundusz w lutym 2023 roku nabył mniejszościowy pakiet udziałów w spółce R. Power, która jest największą firmą w sektorze fotowoltaiki w Polsce xix. Poza Polską, rozwija projekty fotowoltaiczne na terytorium Portugalii, Włoch i Hiszpanii. R. Power działa w całym łańcuchu wartości rynku PV – rozwija projekty elektrowni, buduje je, jak i świadczy usługi zarządzania, serwisowania i obsługi elektrowni fotowoltaicznych xx.

Zgodnie z informacją ówczesnej Prezes BGK, wkład Funduszu w powyższe inwestycje wyniósł 781 mln EUR, natomiast łączna wartość podmiotów, w które zostały zainwestowane środki przekracza 6 mld EUR xxi.

Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza a Inicjatywa Trójmorza

W przyjętej w 2018 roku w Bukareszcie deklaracji zwieńczającej szczyt Inicjatywy Trójmorza po raz pierwszy w dokumencie tej rangi znalazła się wzmianka o 3FIIT:

„Określono cele funduszu, uznając, że będzie to inicjowanie, wspieranie oraz finansowanie priorytetowych projektów komunikacyjnych wspieranych przez Inicjatywę, a także innych przyszłych projektów Trójmorza. Ten zapis wymaga wyjaśnienia, bo łączy się z nim jedno z głównych źródeł nieporozumień wokół 3SIIF. We wspomnianym zapisie jest mowa o finansowaniu przez fundusz „priorytetowych projektów komunikacyjnych wspieranych przez Inicjatywę”. Można było odnieść wrażenie, że Fundusz pozostanie ściśle związany z tzw. listą priorytetowych projektów i na nich będzie się koncentrował. Nawet jeśli początkowo, na etapie prac nad powołaniem 3SIIF, mogły pojawić się takie intencje, to w ostatecznym kształcie nie traktowano ich priorytetowo. Projekty ze wspomnianej listy były brane pod uwagę i analizowane tak jak i inne projekty, spoza tej listy. Decydującym kryterium była rentowność i wpisanie się w strategię funduszu” xxii.

Należy pamiętać, że głównym celem Funduszu ma być działalność komercyjna i przynoszenie zysku inwestorom a nie wpieranie wielkich projektów infrastrukturalnych, energetycznych i cyfryzacyjnych w regionie Europy Środkowej. Te zadania spoczywają w znacznej mierze na budżetach państw uczestniczących w Inicjatywie Trójmorza i środkach pozyskanych z Unii Europejskiej. Szacunkowa wartość inwestycji infrastrukturalnych potrzebnych w regionie to 650 mld EUR  xxiii.

W 2024 roku rozpoczęto rozmowy o innym instrumencie finansowym, który mógłby sprostać oczekiwaniom państw Europy Środkowej. Fundusz Innowacji, to fundusz, którego inicjatorem i państwem zgłaszającym jest Bułgaria xxiv. Na szczycie w Bukareszcie w 2024 roku nie ogłoszono jego powstania, ale temat ten się pojawił xxv.

W deklaracji z VIII Szczytu 3SI pojawiła się zachęta do powołania kolejnego funduszu inwestycyjnego. Ma się on koncentrować na infrastrukturze przyjaznej środowisku (green-oriented infrastructure) oraz projektach z obszaru energetyki odnawialnej i cyfryzacji (bez transportu). Nie wiadomo, czy uda się go powołać przed kolejnym Szczytem 3SI w Wilnie zaplanowanym na 11 kwietnia 2024 roku xxvi”.

Zgodnie z deklaracją z Bukaresztu 2023: „Potwierdzamy istnienie mnogości atrakcyjnych możliwości inwestycyjnych w ramach 3SIIF oraz sukces początkowego funduszu inwestycyjnego, gorąco zachęcając kolejnych kluczowych sponsorów 3SIIF do rychłego włączenia się w działania mające na celu złagodzenie wyzwań makroekonomicznych w regionie, poprzez skierowanie inwestycji do zorientowanego na ekologię następcy funduszu infrastrukturalnego oraz kontynuując pozyskiwanie środków na finansowanie dużej liczby projektów w całym regionie 3SI. Potwierdzamy również zamiar uruchomienia Funduszu Innowacji 3SI, który mógłby odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie na inwestycje w transgraniczne projekty innowacyjne, zwiększyć inwestycje w postęp technologiczny i wzmocnić ekosystem innowacji całego regionu 3SI, zgodnie z europejskimi priorytetami dla zrównoważonej i zaawansowanej technologicznie transformacji gospodarczej xxvii.”.

Interesujące decyzje pojawiły się w deklaracji z Wilna w 2024 roku:

„Pochwalamy wyniki osiągnięte przez obecny Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza (3SIIF) oraz jego wkład w ułatwianie wzrostu gospodarczego i łączności poprzez inwestycje strategiczne. Z zadowoleniem przyjmujemy także utworzenie specjalnej grupy roboczej, której zadaniem będzie przygotowanie podwalin pod następcę istniejącego funduszu. Kontynuacja tej inicjatywy podkreśla nasze zaangażowanie we wspieranie rozwoju infrastruktury i zrównoważonego dobrobytu gospodarczego w całym regionie Trójmorza. Ponadto odnotowujemy postęp w tworzeniu Funduszu Innowacyjności 3SI we współpracy z Europejskim Funduszem Inwestycyjnym (EFI), z perspektywą zapewnienia kapitału przedsiębiorstwom w całym regionie Trójmorza, wypełniając lukę w finansowaniu innowacji, zwiększając w ten sposób konkurencyjność przedsiębiorstw Trójmorza.”

11 kwietnia na marginesie Forum Biznesu Inicjatywy Trójmorza w Wilnie litewska instytucja rozwoju Investicijų ir verslo garantijos (INVEGA xxviii) wraz z przedstawicielami Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK), Ministerstwa Finansów Rumunii, Węgierski Bank Eksportu-Importu i Słoweński Narodowy Bank Slovenska izvozna in razvojna banka (SID) podpisały list intencyjny w sprawie wspólnych prac nad rozwojem drugiego Funduszu Inwestycyjnego Inicjatywy Trójmorza (3SIIF II).

Szef INVEGA Dainius Vilčinskas, który był obecny na tym wydarzeniu: „Fundusz będzie inwestować w rozwój infrastruktury w sektorach energii, transportu i cyfryzacji. Projekty takie promują współpracę pomiędzy krajami i przedsiębiorstwami regionu Trójmorza, ułatwiają przepływ towarów i usług oraz bezpośrednio przyczyniają się do rozwoju przedsiębiorczości i rozwoju gospodarczego w całym regionie i jego krajach członkowskich. Pierwszy fundusz bada obecnie możliwość realizacji szeregu inwestycji na Litwie”.

Autorzy: Członkowie Centrum Badawczego Inicjatywy Trójomrza przy ISP PAN pod kierownictwem prof. Agnieszki Orzelskiej-Stączek, Jędrzej Błaszczak i Julia Dobrowolska.