Dnia 17 maja 2023 r. miał miejsce panel naukowy pt. „Inicjatywa Trójmorza jako przedmiot badań. Badania nad współpracą regionalną z perspektywy różnych dyscyplin naukowych” organizowany w ramach projektu pt. Centrum Badawcze Inicjatywy Trójmorza przy Instytucie Studiów Politycznych PAN. Panel naukowy odbył się jako część Samorządowego Kongresu Trójmorza i Forum Gospodarczego w Lublinie.
Samorządowy Kongres Trójmorza i Forum Gospodarcze to międzynarodowe wydarzenie, które miało miejsce Lublinie w dniach 16-17 maja 2023 r. Kongres jest kontynuacją corocznych spotkań przedstawicieli władz regionów państw należących do Inicjatywy Trójmorza.
Tegoroczna edycja Kongresu była największym jak do tej pory samorządowym wydarzeniem organizowanym pod egidą Inicjatywy Trójmorza. Na dziesiątkach paneli, spotkań i wykładów poruszone zostały tematy dyplomacji, bezpieczeństwa regionu, bezpieczeństwa energetycznego, innowacji, nauki, zdrowia, rolnictwa, transportu, transformacji cyfrowej, współpracy transgranicznej, aspekty współpracy Inicjatywy Trójmorza z Ukrainą oraz działania w sprawie odbudowy Ukrainy po zakończeniu działań wojennych.
W ramach tegorocznej edycji powołana została Sieć Uniwersytetów Trójmorza, która ma na celu pogłębienie współpracy akademickiej w regionie. Panel naukowy ISP PAN jest wydarzeniem towarzyszącym nowej, naukowej i akademickiej ścieżce Samorządowego Kongresu Trójmorza. Ścieżka ta miała formę konferencji naukowej pt. „Sieć Uniwersytetów Trójmorza wobec wyzwań nauki i regionu”.
Panel ISP PAN przyjął formę dyskusji oraz rozważań na temat dotychczasowej współpracy – w szczegolności naukowej – w ramach Inicjatywy Trójmorza i jej potencjale na przyszłość. Moderatorką panelu była Dr hab. Agnieszka Orzelska-Stączek, prof. ISP PAN – kierownik projektu pt. Centrum Badawcze Inicjatywy Trójmorza przy ISP PAN.
Wśród panelistów znaleźli się:
Prof. Andžej Pukšto – historyk i politolog na Uniwersytecie Witolda Wielkiego w Kownie. Członek litewskiej Asocjacji Nauk Politycznych, redaktor naczelny czasopisma naukowego „Baltic Journal of Law and Politics”. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół historii i polityki krajów Europy Środkowej oraz Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem polityki wewnętrznej i zagranicznej Republiki Litewskiej.
Dr Mihai Sebe – badacz nauk politycznych, stosunków międzynarodowych i współczesnej historii Europy i Rumunii, kierownik studiów europejskich Rumuńskiego Instytutu Europejskiego, gościnny wykładowca Uniwersytetu w Bukareszcie.
Dr Miklós Mitrovits – historyk i polonista, badacz historii Europy Środkowej i Wschodniej w XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem relacji polsko-węgierskich, pracownik naukowy Instytutu Historii Węgierskiej Akademii Nauk oraz Instytutu Studiów Europy Środkowej Narodowego Uniwersytetu Służby Publicznej (NKE).
W ramach panelu naukowego prelegenci wypowiadali się na temat Inicjatywy Trójmorza jako przedmiotu badań naukowych z perspektywy ich dyscyplin naukowych oraz innych formatach współpracy w regionie. Według prof. Andžeja Pukšto współpraca regionalna w Europie Środkowej z perspektywy litewskiej zyskuje na znaczeniu i jest coraz bardziej atrakcyjna, jednak w dalszym ciągu pozostaje w tej kwestii wiele do zrobienia. Inicjatywa Trójmorza nie jest głównym tematem politycznym na Litwie, ale w ostatnich latach zyskuje na znaczeniu. Głównymi dyscyplinami naukowymi zajmującymi się badaniem tematyki Trójmorza na Litwie pozostają nauki polityczne, stosunki międzynarodowe oraz historia. Prof. Pukšto liczy na rozpoczęcie badań również przez badaczy zajmujących się naukami ekonomicznymi, transportem i infrastrukturą. Według niego głównym katalizatorem zmian postrzegania współpracy w regionie jest agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, która zmusza państwa regionu do zacieśnienia współpracy także w dziedzinie nauki. Profesor za kluczowe formaty współpracy regionalnej z perspektywy Litwy wymienia: Bukaresztańską Dziewiątkę, Współpracę w formacie państwa bałtyckie + państwa nordyckie oraz Trójkąt Lubelski. Jego zdaniem współpraca w ramach Inicjatywy Trójmorza jest dopiero na początkowym etapie rozwoju, jednak wydaje się, iż w zakresie transportu i energetyki nabiera coraz większego znaczenia i stanowi bardzo aktualny oraz atrakcyjny temat z punktu widzenia Republiki Litewskiej.
Według doktora Mihaia Sebe temat Inicjatywy Trójmorza nie pojawiał się w widoczny sposób w rumuńskich badaniach naukowych. W ostatnich dwóch latach powstało bardzo niewiele badań nie tyle dotyczących bezpośrednio Inicjatywy Trójmorza, co jedynie wspominających o takiej formie współpracy. Mimo to, opracowania te nie traktują Trójmorza jako formatu kluczowego dla Rumunii. Inicjatywa Trójmorza pojawia się w dyskursie naukowym najczęściej w kontekście współpracy w dziedzinie energetyki. Doktor Sebe wspomniał także o rosnącym znaczeniu Trójmorza w rumuńskich mediach w kontekście tegorocznego szczytu Inicjatywy Trójmorza w Bukareszcie. Ma on nadzieję, że zwiększenie atrakcyjności medialnej przełoży się na zwiększenie atrakcyjności naukowej. Według doktora Sebe Inicjatywa Trójmorza jest zbyt młodym i nieznanym szerzej w Rumunii formatem współpracy, żeby skupiać wokół siebie badaczy, jednak widzi on potencjał w tym zakresie. Jego zdaniem największe znaczenie z perspektywy Rumunii ma współpraca trilateralna z Mołdawią i Ukrainą, szczególnie w ostatnich latach. Kolejnym ważnym formatem współpracy jest szersza współpraca w obszarze Morza Czarnego, co jest szczególnie istotne dla Rumunii w kontekście zabezpieczenia własnych interesów strategicznych, szczególnie w dziedzinie bezpieczeństwa. Ważną kwestią pozostaje również Strategia Unii Europejskiej dla regionu Dunaju – strategia ta jest współpracą makroregionalną w ramach Unii Europejskiej i przy udziale środków unijnych. W ostatnich latach Rumunia zwiększa współpracę i integrację z państwami zachodniobałkańskim celem dbania o interesy rumuńskich mniejszości.
Według doktora Miklósa Mitrovitsa temat współpracy regionalnej w Europie Środkowej jest na Węgrzech tematem powszechnie badanym począwszy od XX wieku, szczególnie w ramach badań historycznych. Doktor podkreśla znaczenie regionu jako przedmiotu węgierskich badań. Badania te nie odnoszą się stricte do Inicjatywy Trójmorza, ale dotyczą tematyki państw do niej należących. Uważa on, że najważniejszym formatem współpracy regionalnej dla Węgier pozostaje Grupa Wyszehradzka, stanowiąca grupę państw z którymi Węgrzy mogą się najbardziej identyfikować i utożsamiać. Eksperci i media sceptycznie podchodzą do innych nowo powoływanych formatów współpracy. Doktor entuzjastycznie odnosi się do rozwoju współpracy państw Inicjatywy Trójmorza, jednak uznaje ją dopiero za początek dyskusji na temat jej rozszerzenia i uściślenia. Na Węgrzech brakuje instytutów lub centrów badawczych zajmujących się Trójmorzem, co zdaniem doktora Mitrovitsa wiąże się ściśle z barierą językową – z racji braku publikacji i szerokiego zainteresowania tematem Trójmorza w węgierskiej nauce, jedynymi osobami posiadającymi naukową wiedzę na ten temat są osoby posługujące się językiem polskim i tak jak doktor Mitrovits – zajmujące się tematyką Polski.
Reportaż filmowy z panelu:
Organizatorzy panelu: Uczestnicy projektu pt. Centrum Badawcze Inicjatywy Trójmorza: Dr hab. Agnieszka Orzelska-Stączek, prof. ISP PAN; Maciej Skuza; Julia Dobrowolska; Jędrzej Błaszczak
Patronat medialny: Forum Akademickie. Ogólnopolski miesięcznik Informacyjno-Publicystyczny
Opracowanie artykułu: Maciej Skuza
Korekta: Julia Dobrowolska, Jędrzej Błaszczak
