Litwa wobec Inicjatywy Trójmorza w kontekście nadchodzącego szczytu IT w Wilnie

Przemysław Żurawski vel Grajewski   

          Wizerunkowy sukces Litwy, który stał się udziałem tego państwa w związku ze sprawnym przeprowadzeniem XXXVI szczytu NATO w Wilnie w dniach 11-12 lipca 2023 r[i]. rozbudził wśród litewskiej elity politycznej nadzieję na uzyskanie podobnego rezultatu w wyniku planowanego na 11 kwietnia 2024 r. IX szczytu Inicjatywy Trójmorza (IT), którego miejscem także ma być Gród Giedymina. Wystąpienie rok po roku w roli gospodarza dwóch ważnych zjazdów politycznych z udziałem przywódców w sumie z kilkudziesięciu państw i instytucji świata zachodniego (NATO i Unii Europejskiej), niewątpliwie jest wydarzeniem wyjątkowym, a zaprezentowana w trakcie szczytu NATO sprawność organizacyjna państwa litewskiego daje podstawy do optymizmu odnośnie do organizacyjnej strony kwietniowego wydarzenia. Badanie stosunku litewskich elit politycznych i opiniotwórczych w tym akademickich do Inicjatywy Trójmorza i stanu ich świadomości co do jej natury, czynione w okresie bezpośrednich przygotowań do szczytu IT, w oczywisty sposób modyfikuje in plus obraz skali zainteresowania Litwinów tą formułą współpracy regionalnej. Dodatkowym elementem wpływającym na postrzeganie owego zagadnienia jest fakt, że na 12 maja 2024 r. przewidziane są na Litwie wybory prezydenckie, a to właśnie urzędujący prezydent Gitanas Nausėda jest głównym promotorem zaangażowania tego państwa we współpracę w ramach Trójmorza, promocja której to współpracy jest z kolei elementem jego kampanii wyborczej[ii]. Emocje polityczne związane z wyborami dodatkowo podnoszą więc wagę tematyki trójmorskiej w oczach litewskich elit.

            Litwa jest jednym z państw założycieli Inicjatywy Trójmorza – uczestniczącym w jej szczytach regularnie od 2015 r. zawsze na najwyższym – prezydenckim szczeblu. Jej intensywne zaangażowanie w tę formę współpracy regionalnej datuje się jednak dopiero od 2017 r. – tzn. od warszawskiego szczytu IT, na którym to poparcia Trójmorzu udzielił ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump, uczestniczący w owym spotkaniu[iii]. Przychylność Waszyngtonu złagodziła polityczne skutki niemieckiej niechęci wobec tej inicjatywy, ukazywanej dotąd w kręgach politycznych nad Sprewą i w publicystyce niemieckiej (a w ślad za nią także wśród proniemieckich polityków polskich i w ówczesnych antyrządowych mediach, gdzie zresztą utrzymała się i po 2017 r.), jako „antyeuropejska”[iv] i wynikająca z „rozgrywanej przez Trumpa polskiej megalomanii”[v]. W sytuacji niemieckiej niechęci do IT stanowisko USA miało ośmielający wpływ na te państwa regionu, które z racji głęboko odczuwanego zagrożenia rosyjskiego, poszukują obrony w bliskich relacjach z Waszyngtonem i poważnie liczą się z jego zdaniem. Litwa bez wątpienia należy do tego grona. Nic zatem dziwnego, że to właśnie rok 2017 stanowił pierwszy przełom w jej stosunku do IT. Jego skutkiem było zaangażowanie się Wilna w liczne projekty trójmorskie, we wszystkich trzech wymiarach owej inicjatywy – energetycznym, transportowo komunikacyjnym i cyfryzacyjnym.

            5 września 2018 r. Litwa i Polska podpisały list intencyjny dotyczący współpracy w zakresie warunków technicznych, prawnych i politycznych mającego powstać korytarza transgranicznego połączonej i zautomatyzowanej mobilności CAD (connected and automated driving)[vi] Via-Baltica (Warszawa, Kowno, Wilno). Podobne porozumienie w formie Memorandum of Understanding Litwa podpisała także z Estonią i Łotwą w dniu 28 września 2018 r[vii]. Ponad rok później trzy państwa bałtyckie powołały dla realizacji owego projektu międzyrządową Grupę Roboczą, która rozpoczęła prace w Wilnie 14 czerwca 2019 r. Z kolei 28 listopada 2019 r. Litwa, Łotwa, Estonia i Polska podpisały plan działania dotyczący Via Baltica „5G/połączony zautomatyzowany korytarz transportowy”. Po tych przygotowaniach Litwa w 2020 r. zgłosiła do Inicjatywy Trójmorza projekt digitalizacji transgranicznych korytarzy transportowych w regionie Morza Bałtyckiego – Via Baltica i Rail Baltica, realizowany ze współudziałem Polski, Łotwy i Estonii. Jego podjęcie ma na celu zapewnienie łączności w systemie 5G wzdłuż obu wyżej wymienionych korytarzy transportowych, poprzez zbudowanie brakującej im obecnie infrastruktury mobilnej wraz ze wszystkimi zawartymi w niej elementami (kanałami, światłowodami do transmisji, wieżami, siecią energii elektrycznej itp.), co ma prowadzić do stworzenia systemu połączonej i zautomatyzowanej mobilności[viii] (ang. connected and automated mobility – CAM)[ix]. Według wstępnych obliczeń realizacja tego projektu na samej Litwie będzie kosztowała około 27 mln euro. Komisja Europejska może zapewnić finansowanie na poziomie 30-50% kosztów tej inwestycji, ale pieniądze te nie są jeszcze zabezpieczone[x]. Pewne środki może dostarczyć także Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza (FIIT), ale w obecnej fazie projektu żadne decyzje finansowe – ani w ramach instytucji UE, ani poza nimi, nie są jeszcze wiążące. Do opisu obu projektów (Rail Baltica i Via Baltica) w kontekście wszystkich przedsięwzięć podejmowanych w ramach IT z udziałem Litwy wrócimy jeszcze niżej.

            Obok przedsięwzięć z zakresu wymiaru transportowo-komunikacyjnego Inicjatywy Trójmorza, Litwa jeszcze w roku 2018 zgłosiła projekt zakupu i rozbudowy terminala pływającego FSRU (Floating Storage Regasification Unit – Pływającej Jednostki Regazyfikacji) dla odbioru skroplonego gazu LNG w Kłajpedzie. Był to skutek przyjęcia przez Sejm litewski w czerwcu 2018 r. Narodowej strategii niezależności energetycznej, w ramach której określono priorytetowe cele działań Litwy na rynku gazu ziemnego. Były nimi: dywersyfikacja dostaw gazu ziemnego, redukcja kosztów i długoterminowe rozwiązanie istniejących problemów. W sierpniu 2018 r. litewska Komisja Rządowa zatwierdziła decyzję otwierającą drogę do zakupu FSRU jako rozwiązania najdogodniejszego dla konsumentów. Operator FSRU, na podstawie ustawy o Terminalu LNG, znowelizowanej w dniu 18 grudnia 2018 r., otrzymał zadanie zakupu tej instalacji do 24 grudnia 2024 r. Proces zakupu jest w toku. Rok później – w grudniu 2019 r. Parlament Republiki Litewskiej (Seimas) zatwierdził udzielenie gwarancji państwowych o wartości 275 mln euro do umów kredytowych pomiędzy Nordyckim Bankiem Inwestycyjnym (NIB) a operatorem terminalu skroplonego gazu ziemnego (LNG) w Kłajpedzie Klaipėdos nafta AB (KN). Kredyt przeznaczony jest na zakup FSRU – pływającego terminalu LNG w Kłajpedzie do 2044 r. oraz na restrukturyzację kosztów jego utrzymania. W następstwie tej decyzji KN podpisał umowy o pożyczce z NIB. Inwestycja ma doprowadzić do rozbudowy istniejącego już od 2014 r. terminalu LNG w Kłajpedzie[xi] i tym samym do zwiększenia litewskich zdolności do importu gazu drogą morską[xii].

W roku 2020 Litwa w ramach IT zgłosiła projekt budowy magazynu energii elektrycznej o pojemności 200 MW. Inwestycja ta została ukończona w 2022 r. kosztem 104,915 mln euro, pochodzących z środków rządowych litewskich oraz z Funduszu Inwestycyjnego Inicjatywy Trójmorza, a także z Europejskiego Banku Inwestycyjnego – z unijnego Instrumentu na Rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności (Recovery and Resilience Facility – RRF), utworzonego na potrzeby zlikwidowania ekonomicznych skutków pandemii koronawirusa[xiii].

            W roku 2021 Litwa, kierując się celami określonymi w litewskiej krajowej strategii niezależności energetycznej oraz krajowym planie działań w zakresie energii i klimatu, zarejestrowała w ramach Inicjatywy Trójmorza kolejny projekt, dotyczący tym razem budowy połączenia morskiej farmy wiatrowej o mocy 700 MW z kontynentalną siecią przesyłową energii elektrycznej. Jego realizacja ma zapewnić pokrycie do 25% rocznego zapotrzebowania Litwy na tę energię, zmniejszając w ten sposób zapotrzebowanie na jej import. Zakres projektu przyłączeniowego obejmuje m.in. budowę stacji morskiej, ułożenie morskiego kabla eksportowego i rozbudowę stacji lądowej, do której zostanie podłączona farma wiatrowa. Konstrukcja o przewidywanych kosztach rzędu 200-400 mln euro ma być zbudowana w latach 2024-2028. Jej finansowanie nie jest jednak jeszcze zapewnione[xiv].

            W tymże samym 2021 r. zarejestrowany został przez Litwę w ramach Inicjatywy Trójmorza także projekt pilotażowy dotyczący zasilania gazem. Celem planowanej w jego ramach inwestycji ma być ułatwienie gospodarki wodorem odnawialnym na Litwie i w regionie bałtyckim oraz efektywne wykorzystanie nadmiaru energii słonecznej i wiatrowej poprzez łączenie sektorów energetycznych, co ma w rezultacie zwiększyć bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej na Litwie i w regionie Bałtyku. Wytworzony przy tej okazji zielony wodór będzie wykorzystywany jako paliwo w transporcie publicznym tzn. w autobusach miejskich. Szacowany koszt inwestycji to 4,5 mln euro. Prace nad jej realizacją rozpoczęto w 2023 r. Źródłem finansowania mają być środki z instrumentu finansowego UE „Łącząc Europę” (CEF – Connecting Europe Facility[xv]) oraz z FIIT i RRF (oczekiwany wkład tego ostatniego szacuje się na 2 mln euro)[xvi].

            W roku 2022 Litwa zgłosiła w ramach IT, korespondujący z wyżej opisanym przedsięwzięciem, projekt budowy fabryki autobusów. Celem projektu jest utworzenie sieci centrów obsługi autobusów elektrycznych Dancer w miastach europejskich o najwyższej sprzedaży pojazdów tej marki, produkowanych rzez firmę Vėjo Projektai UAB w Kłajpedzie. Przewidywane koszty to 200 mln euro. Fundusze na ów projekt nie są jeszcze zabezpieczone[xvii].

Obok projektów zgłoszonych przez Litwę, kraj ten uczestniczy też w szeregu przedsięwzięć realizowanych w ramach Trójmorza, a zainicjowanych przez inne państwa. Należą do nich:

1. Budowa interkonektora gazowego Polska-Litwa GIPL – projekt zgłoszony przez Polskę w 2018 r. i zrealizowany we współpracy z Litwą. GIPL to dwukierunkowy gazociąg przesyłowy łączący systemy dystrybucji gazu ziemnego Polski i Litwy. Jego budowa była inwestycją posiadającą status „Projektu wspólnego interesu” (PCI – Project of Common Interest) i była współfinansowana przez Unię Europejską w ramach instrumentów CEF oraz „Transeuropejska sieć energetyczna” (Trans European Networks – Energy – TEN-E[xviii]). Koszt realizacji inwestycji wyniósł 330,1 mln euro. (z tego 216 087 464 euro było dotacją z CEF, 70 324 996 euro pochodziło z środków narodowych państw – uczestników projektu, a 43 650 000 z innego instrumentu finansowego Unii Europejskiej – CBCA (Cross-Border Cost Allocation[xix]). Prace prowadzono na podstawie porozumienia polskiej firmy Gaz-System, litewskiej Amber Grid, łotewskiej Conexus Baltic Grid i estońskiej Elering we współpracy z ACER (European Agency for the Cooperation of Energy Regulators’). Po stronie polskiej projekt obejmował budowę tłoczni gazu CS Gustorzyn i modernizację tłoczni CS Hołowczyce na granicy polsko-litewskiej. Zbudowanie GIPL pozwoliło na wyeliminowanie tzw. wysp energetycznych, czyli regionów dotychczas niezintegrowanych z rynkiem energetycznym Europy Środkowej i UE. Tym samym jego powstanie zlikwidowało izolację systemów gazowych Litwy, Łotwy i Estonii oraz Finlandii od systemu polskiego, a więc i ogólnounijnego. Instalacja ta została uroczyście oddana do użytku 5 maja 2022 r[xx], ale w istocie uruchomiona była już od 1 maja owego roku mając przepustowość przerywaną dla kierunku z Litwy do Polski o wartości 2.4 GWh/h, co w skali roku odpowiada 1,9 mld m³. Pełna przepustowość dla kierunku z Polski na Litwę wynosie 2.6 GWh/h – 2 mld m³ rocznie i została osiągnięta w październiku 2022 r[xxi].
2. W tymże samym 2018 r. Litwa i pozostałe dwa państwa bałtyckie przystąpiły do zgłoszonego przez Polskę w ramach IT projektu Integracji i synchronizacji systemu elektroenergetycznego krajów bałtyckich z sieciami europejskimi. Celem, któremu służy ta inwestycja jest osiągnięcie pełnej integracji rynków energii elektrycznej Litwy, Łotwy i Estonii z Europejską Siecią Kontynentalną w oparciu o synchroniczną pracę systemów elektroenergetycznych, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego w regionie i dopełnienie integracji europejskiego rynku energetycznego. Zadanie to ma silny wymiar strategiczny, gdyż dotąd wymienione państwa bałtyckie były częścią systemu elektroenergetycznego IPS/UPS (Białoruś, Rosja, Estonia, Łotwa i Litwa – BRELL), zarządzanego z Rosji. Realizacja tego projektu pozwoli na synchronizację systemów energetycznych państw bałtyckich z europejskim systemem kontynentalnym i usunięcie wpływów rosyjskich z ich branży energetycznej. Finansowanie projektu jest oparte w znacznej mierze na funduszach unijnych. 19 marca 2019 r. w Brukseli podpisano stosowną umowę, na mocy której Komisja Europejska przeznaczyła 324 mln euro z środków CEF na rzecz Litwy, Łotwy i Estonii. 125,2 mln euro przyznano Litwie na budowę linii energetycznej Kłajpeda-Bitėnai, Bitėnai-Jurbarkas, rozdzielni Mūša i linii Kruonis – Jurbarkas. 2 października 2020 r. Komitet Koordynacyjny CEF zapewnił maksymalne możliwe wsparcie (75% kosztów) na synchronizację sieci energetycznych państw bałtyckich z sieciami Europy kontynentalnej i wyasygnował na ten cel 720 mln euro. Większa część tych środków (493 mln euro) została przeznaczona na polsko-litewsko morskie połączenie elektroenergetyczne Harmony Link, zaś 166,5 mln euro na instalację kompensatorów synchronicznych na Litwie, Łotwie i w Estonii. Pozostała część pokryje część kosztów modernizacji i rozwoju polskich sieci niezbędnych do integracji z systemem rzeczonego łącza Harmony Link. Łączne dofinansowanie projektu ze źródeł UE osiągnęło sumę 1,044 mld euro zaś koszt całkowity inwestycji wraz z środkami narodowymi państw w niej uczestniczących wyniósł 1,625 euro[xxii]. Inwestycja ma być ukończona do początków roku 2025[xxiii].
3. Wspomniany już wyżej projekt Rail Baltica – jest jednym ze sztandarowych (obok Via Carpatia) przedsięwzięć realizowanych w ramach Inicjatywy Trójmorza w jej wymiarze transportowo-komunikacyjnym. Jest on wspólną akcją Polski, Litwy, Łotwy i Estonii. Każde z państw uczestników tego przedsięwzięcia złożyło w 2018 r. własny projekt dotyczący tego odcinka trasy, który biegnie przez jego terytorium. W ramach owego projektu ma być zbudowana linia kolejowa łącząca Estonię, Łotwę, Litwę i Polskę z połączeniem promowym do Finlandii. Koszt całości projektu szacowany jest na 5,8 mld euro. Jak dotąd trzy państwa bałtyckie i RB Rail AS otrzymały na budowę rzeczonej linii kolejowej, dotacje w ramach wspomnianego wyżej instrumentu CEF („Łącząc Europę”) na łączną kwotę 1,15 miliarda euro. Budowa Rail Baltica finansowana jest więc przez Estonię, Łotwę i Litwę z środków narodowych oraz dofinansowania przez Unię Europejską do poziomu 85% całkowitych kosztów tej inwestycji. Budowa jest w toku, a jej ukończenie przewiduje się na rok 2028. Koszt budowy polskiego odcinka Rail Baltica szacowany jest na 3,449 mld euro z czego 85% pokrywane jest z funduszy unijnych CEF, a 15% z polskich środków budżetowych[xxiv].

Istniejąca i planowana sieć transportowo-komunikacyjna Trójmorza[xxv]

4. Projekt Via Baltica, o którym także już wspomniano we wcześniejszych partiach niniejszego artykułu, jest w swym charakterze przedsięwzięciem podobnym do wyżej opisanego projektu Rail Baltica. Został zarejestrowany w 2018 r. i obejmuje te same państwa – Polskę, Litwę, Łotwę i Estonię. Via Baltica, biegnąca z Polski do Estonii, jest jedną z najważniejszych arterii tranzytowych w Europie Wschodniej. Na terenie Litwy, Łotwy i Estonii nie istnieje inny korytarz transportowy umożliwiający przewóz towarów na kierunku północ-południe. Obciążenie istniejącej już trasy zbliża się zaś do granic jej przepustowości i zagraża bezpieczeństwu ruchu. Na odcinku estońskim Via Baltica planowana jest więc jej przebudowa poprzez dodanie kolejnych pasów ruchu do istniejącej drogi sieci bazowej TEN-T Via Baltica i jej przekształcenie na drogę 2+1 i 2+2 w celu poprawy bezpieczeństwa ruchu o 50% oraz spełnienia standardów środowiskowych (ekrany akustyczne, ogrodzenia dla zwierząt, ekodukty itp.). Szacunkowy koszt inwestycji na odcinku estońskim wynosi 605 mln. Euro i jest obecnie zabezpieczony jedynie w 8%. Ukończenie prac przewiduje się na rok 2035[xxvi].

Odcinek litewski Via Baltica ma całkowitą długość 269 km, a tworzony przez nią korytarz transportowy składa się z pięciu głównych dróg o znaczeniu ogólnokrajowym:

• A5 Kowno-Marijampol-Suwałki od 0 km do 97,06 km;
• A1 Wilno-Kowno-Kłajpeda od 102 km do 114,8 km;
• A8 Panevėžys-Aristava-Sitkūnai z 7,5 km do 87,86 km;
• Obwodnica Poniewieża A17 od 0 km do 22,25 km;
• A10 Panevėžys-Pasvalys-Riga z 9,1 km do 66,09 km.

Szacowany koszt budowy litewskiego odcinka Via Baltica to 509,5 mln euro. Fundusze na ten cel mają pochodzić z CEF oraz z środków narodowych litewskich. Jak dotąd zagwarantowane jest 52,7% tej sumy[xxvii].

5. Budowa Via Carpatia to sztandarowy projekt realizowany w ramach Inicjatywy Trójmorza, choć wykraczający poza jego terytorium. Został on zgłoszony przez Polskę w 2018 r. i obejmuje Bułgarię, Chorwację, Grecję, Litwę, Polskę, Rumunię, Słowację, Turcję, Ukrainę i Węgry. Cała droga biegnie z greckich Salonik do litewskiej Kłajpedy z odnogami do Stambułu, Konstancy i Galati, a także do Kijowa, Humania, Odessy i Czerniowiec na Ukrainie. Koszt polskiego odcinka Via Carpatia (712 km) szacuje się na 6,5 mld euro. Fundusze te są w 100% zapewnione i pochodzą ze źródeł polskich[xxviii].

Via Carpatia i jej odgałęzienia[xxix]

6. Stworzenie Giełdy Transportowej Regionu Trójmorza to projekt zainicjowany przez Rumunię w 2018 r. i obejmujący wszystkie ówczesne państwa IT. Celem realizowanym w jego ramach jest stworzenie inteligentnej platformy cyfrowej do obsługi transakcji dotyczących usług transportowych i logistycznych w regionie Trójmorza. Ma ona umożliwić przeniesienie części usług transportowych na nowe szlaki i ekspansję międzynarodową firm przewozowych, monitoring transportu towarów w czasie rzeczywistym w celu optymalizacji usług transportowych, ewidencji prowizji i dostępu do informacji o taryfach, usługach specjalnych, ewidencji incydentów i dzienników transportu. Szacowany koszt inwestycji to 4,5 mln euro. Projekt po zrealizowaniu ma dać zatrudnienie 30 osobom[xxx].
7. Budowa Cyfrowej Autostrada Trójmorza to projekt zgłoszony przez Polskę w 2018 r. Do 2022 r. uczestniczyły w nim wszystkie ówczesne państwa IT w tym Litwa. Projekt został jednak wstrzymany w związku z pełnoskalową agresją rosyjską na Ukrainę. Pierwotnym zamiarem jego twórców było stworzenie wspólnej transgranicznej infrastruktury cyfrowej odpornej na ataki, a zatem zapewniającej cyberbezpieczeństwo. Miała ona umożliwić lepszy i bezpieczniejszy transfer danych na osi północ – południe w regionie Trójmorza oraz wypełniać luki w infrastrukturze komunikacyjnej, w tym infrastrukturze światłowodowej i technologii 5G. Spodziewano się także, że będzie ona użyteczna w ustanawianiu ram prawnych i regulacyjnych dla energii wodorowej. W regionie istnieją już doświadczenia z tego typu konstrukcjami. W 2015 r. uruchomiono bowiem Baltic Highway – sieć światłowodową łączącą Tallinn z Frankfurtem przez Rygę, Wilno, Warszawę i Berlin[xxxi]. Polsko-bałtycka wrażliwość na kwestię cyberbezpieczeństwa ma z kolei korzenie w rosyjskim ataku cybernetycznym na Estonię w 2007 r. przy okazji tzw. „wojny o pomnik brązowego żołnierza”, które to doświadczenie, powtarzane odtąd w różnych miejscach i w różnej skali, uświadomiło naszym państwom konieczność liczenia się z tego typu zagrożeniem[xxxii].
8. Budowa platformy cyfrowej do hydrograficznego monitoringu regionu Trójmorza – projekt zgłoszony przez Rumunię w 2018 r., w którym biorą udział wszystkie ówczesne państwa IT w tym Litwa, a także kraje partnerskie: Albania, Mołdawia, Serbia, Turcja i Ukraina. Platforma ma być obsługiwana przez ok. 20 specjalistów i kosztować ok. 2,5 mln euro. Źródła finansowania projektu nie zostały jeszcze określone[xxxiii].
9. Rozwój transgranicznej sieci Centrów Danych – projekt zarejestrowany przez Łotwę w 2020 r., a obejmujący wszystkie ówczesne państwa IT: Austrię, Bułgarię, Chorwację, Czechy, Estonię, Litwę, Łotwę, Polskę, Rumunię, Słowację, Słowenię i Węgry[xxxiv].
10. Rozwój transgranicznej sieci światłowodowej – projekt zarejestrowany przez Łotwę w 2020 r. i podobnie obejmujący wszystkie ówczesne państwa IT[xxxv].
11. Projekt Posejdon (ORLEN Neptun) + HyFly2 (PKN ORLEN)[xxxvi] jest najświeższym przedsięwzięciem realizowanym z udziałem Litwy w ramach Inicjatywy Trójmorza. Został on zgłoszony przez Polskę podczas ostatniego szczytu IT w Bukareszcie (6-7 września 2023 r.). Jest to inwestycja, której istotą jest zbudowanie połączenia wodorowego z morskich farm wiatrowych na Litwie, Łotwie i w Estonii do rafinerii ORLEN w Możejkach, podjęta z inicjatywy ORLEN Neptun, PKN ORLEN i Grupy ORLEN. Inwestycja ta ma służyć wykorzystaniu nadwyżek mocy morskich farm wiatrowych do produkcji zielonego wodoru w kompleksie rafinerii w Możejkach na Litwie w celu zastąpienia szarego wodoru (produkowanego na bazie gazu) wykorzystywanego w procesach rafinacji. Pomoże to także poprawić bilansowanie sieci, stworzy możliwości magazynowania energii oraz przyczyni się do ograniczenia emisji CO₂, dekarbonizacji rafinerii w Możejkach, spełnienia wymogów Dyrektywy RED[xxxvii] i ogólnie zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego w regionie.

W ramach rzeczonego projektu Grupa ORLEN zamierza do 2026 r. wybudować morską farmę wiatrową „Baltic Power” o mocy 1,2 GW, a także zabezpieczyć pięć kolejnych lokalizacji w polskiej części Morza Bałtyckiego pod realizację podobnych przedsięwzięć w przyszłości. ORLEN Neptun natomiast angażuje się w łańcuch dostaw morskich farm wiatrowych. W planach tej firmy jest budowa w Świnoujściu pod koniec 2024 r. pierwszego w Polsce terminalu instalacyjnego morskich farm wiatrowych. PKN ORLEN do 2030 r. zamierza wydać 7,4 mld zł na inwestycje, które umożliwią rozwój spółki w obszarze wodoru nisko i zeroemisyjnego, w oparciu o odnawialne źródła energii i technologię przetwarzania odpadów komunalnych. Strategia Wodorowa Grupy ORLEN będzie realizowana w czterech kluczowych obszarach: mobilności, rafinerii i petrochemii, badań i rozwoju, przemysłu i energetyki. Dzięki temu do końca dekady powstanie 10 hubów wodorowych, a kierowcy w Polsce, Czechach i na Słowacji będą mogli korzystać z sieci ponad 100 stacji tankowania wodoru. Częścią tej szeroko zakrojonej akcji jest działalność spółki ORLEN Lietuva. Zakończyła ona badanie metod dekarbonizacji swojej rafinerii w Możejkach. Wnioski z tych badań wskazują, że dekarbonizację należy osiągnąć poprzez elektryfikację, a energię elektryczną wykorzystywać na potrzeby nowych technologii i produkcji zielonego H₂. Opierając się na tych konkluzjach stworzono projekt budowy pełnoskalowego zintegrowanego systemu produkcyjnego, który będzie wytwarzał zielony wodór i jego pochodne w oparciu o energię elektryczną produkowaną na morskich farmach wiatrowych. Wysoki potencjał produkcji energii elektrycznej z tego typu farm na obszarze Morza Bałtyckiego oraz na terenie Litwy, Łotwy i Estonii, przekracza zapotrzebowanie na energię tychże krajów. Daje to możliwość wykorzystaniem nadwyżek energii elektrycznej do produkcji zielonego wodoru. Część wodoru zostanie wykorzystana bezpośrednio do dekarbonizacji procesów przemysłowych (np. w rafinerii w Możejkach i przy produkcji nawozów), część zaś, użyta w procesie syntezy z CO₂, będzie przetworzona na węglowodory, które stanowią czysty i pełnowartościowy substytut ropy naftowej i gazu ziemnego, wykorzystywany w przemyśle petrochemicznym i rafineryjnym. Proces planowania całej inwestycji ma trwać w latach 2023-2028, a budowa morskich farm wiatrowych na wodach Litwy przewidziana jest na lata 2029-2030, zaś na wodach Łotwy i Estonii po roku 2030. Koszt całości obliczany jest na 854,7 mln euro. Źródła finansowania nie są jeszcze ustalone[xxxviii]. Oreln, będący wiodącym podmiotem gospodarczym opisywanego projektu jest jednak traktowany przez niedawną opozycję, a obecny obóz rządowy w Polsce jako jeden z symboli rządów PiS i jako taki atakowany także w wymiarze finansowym[xxxix]. Ewentualność rozbicia potężnego dziś koncernu na mniejsze firmy lub jego wyprzedaży jest realna i w razie zaistnienia tego scenariusza doprowadzi zapewne do przekreślenia wyżej opisanych planów inwestycyjnych.

Zgłoszony przez Litwę w 2018 r. projekt Viking Train, który był realizowany we współpracy z Azerbejdżanem, Białorusią, Bułgarią, Gruzją, Mołdawią i Ukrainą zamarł wskutek wojennej sytuacji w regionie. Pierwotnie było to wspólne przedsięwzięcie kolei litewskich, ukraińskich i białoruskich, a także firm przeładunkowych oraz portów w Kłajpedzie, Czernomorsku i Odessie. Szlak przewozów wiódł z Litwy przez Ukrainę i Białoruś i łączył sieć morskich linii kontenerowych na Morzu Bałtyckim, Morzu Czarnym, Morzu Śródziemnym i Morzu Kaspijskim na trasie: Kłajpeda – Wilno – Mińsk – Kijów – Czernomorsk i z powrotem o łącznej długości 1734 km, którą pociąg pokonywał w 54 godziny. Regularne kursy zostały uruchomione 6 lutego 2003 r. Całkowita kontrola pociągu w momencie odjazdu i przyjazdu na stację graniczną w Kena trwała zaledwie 30 minut. Osiągnięto to poprzez udaną współpracę z organami celnymi i granicznymi oraz instalację zaawansowanych systemów informatycznych. Projekt Viking został uznany za najlepsze rozwiązanie transportowe na Forum ASEM zaś Europejska Komisja Transportu uznała pociąg Viking za najlepszy projekt europejski 2009 roku. W ramach Inicjatywy Trójmorza planowana była modernizacja taboru kolejowego, niezbędna do ulepszenia sposobu organizacji przewozów. Koszt tej inwestycji oceniono na 20,09 mln euro. Finansowanie projektu miało być zapewnione przez Fundusz Inwestycyjny Inicjatywy Trójmorza oraz inne, niesprecyzowane źródła. Środki te jak dotąd nie zostały zabezpieczone[xl]. Obecnie niestety projekt ten, jak wyżej wspomniano, został zaś zamrożony.

Dokonany wyżej przegląd litewskiego zaangażowania w projekty realizowane lub planowane w ramach Inicjatywy Trójmorza daje logiczny kontekst deklaracjom polityków litewskich, odnoszących się do priorytetów Litwy, przyjętych na nadchodzący szczyt IT w Wilnie i uwiarygadnia je. Priorytety te można by sprowadzić do trzech zasadniczych punktów. Pierwszy wynika z generalnej sytuacji geostrategicznej, nie związanej z dotychczasową aktywnością państw Trójmorza, a mianowicie z wojny na Ukrainie. Wsparcie dla Kijowa jako oczekiwana konkluzja wileńskiego szczytu IT jest celem Litwy powszechnie deklarowanym tak w kręgach prezydenckim jak i parlamentarnych[xli]. Trójmorze wprawdzie nie jest platformą współpracy w zakresie bezpieczeństwa militarnego regionu, ale samo liczne zgromadzenie przywódców państw środkowoeuropejskich tworzących Inicjatywę Trójmorza, a także przedstawicieli państw i organizacji mających status partnerów strategicznych IT (USA, UE, Niemcy) oraz państw wykazujących zainteresowanie współpracą – w tym mocarstw (Wielkiej Brytanii, Japonii, Turcji) i państw zagrożonych rosyjską agresją (Mołdawia, Gruzja), a wreszcie samej Ukrainy jako partnera uczestniczącego[xlii] czyniłoby milczenie w kwestii rosyjskiej agresji niewyobrażalnym. Litwa zatem zapewne zrealizuje swój cel, przynajmniej na poziomie deklaracji potępienia Rosji i poparcia dla Ukrainy. Jakie konkretne formy owego poparcia można by wypracować w ramach Trójmorza, jak dotąd nie sprecyzowano.

Drugim priorytetem Litwy na nadchodzący wileński szczyt IT jest położenie nacisku na rozbudowę infrastruktury komunikacyjno-transportowej w regionie. Jest to postulat naturalny, mający silne odzwierciedlenie w dotychczasowej aktywności Litwy w ramach Trójmorza. IT bowiem, jak wiemy ma trzy wymiary współpracy: energetyczny, transportowo-komunikacyjny i w płaszczyźnie cyfryzacji. Zasadnicze projekty dotyczące kwestii energetycznych (terminal LNG w Kłajpedzie i jego rozbudowa, interkonektor gazowy na granicy z Polską oraz połączenie sieci elektroenergetycznych), jak wynika to z wyżej przedstawionego wykazu przedsięwzięć trójmorskich z udziałem Litwy, zostały już zrealizowane lub są silnie zaawansowane. W płaszczyźnie transportowo-komunikacyjnej najważniejsze inwestycje są natomiast wciąż do wykonania. Płaszczyzna ta ponadto, poza wymiarem gospodarczym, ma strategicznie ważny aspekt dotyczący obronności – rozwój infrastruktury transportowej służy bowiem rozwiązaniu problemu mobilności wojskowej (military mobility) – tzn. nabyciu zdolności do szybkiego przerzutu wojsk. Dla Litwy jako państwa frontowego NATO, silnie odczuwającego zagrożenie rosyjskie i dysponującego niewielkim własnym potencjałem wojskowym, a zatem skazanego na strategię uporczywej obrony opóźniającej, prowadzonej w nadziei na przybycie odsieczy, rozwój infrastruktury transportowo-komunikacyjnej, umożliwiającej szybkie nadejście sojuszniczych sił wsparcia, ma znaczenie wręcz egzystencjalne.

Trzecim priorytetem litewskim jest pogłębienie współpracy Trójmorza z Niemcami. Deklaracje w tym duchu złożone w listopadzie 2023 r. nie mogą zaskakiwać. Niemcy, mimo ich źle skrywana niechęć wobec Inicjatywy Trójmorza, zdobyły zdecydowaną przewagę polityczną w regionie w serii dyplomatycznych zwycięstw odwracających proces słabnięcia ich pozycji w wyniku przyjęcia przez nie kunktatorskiej postawy wobec zmasowanej agresji rosyjskiej na Ukrainę w początkowych miesiącach jej trwania[xliii]. Pierwszym krokiem w kierunku odbudowy wpływów Berlina było spotkanie prezydenta Stanów Zjednoczonych Joe Bidena z kanclerzem RFN Olafem Scholzem w czasie wizyty tego ostatniego w Waszyngtonie 2 marca 2023 r[xliv]. Przełomem zaś były wyniki wileńskiego szczytu NATO, które siłą rzeczy na Litwie są szczególnie dobrze pamiętane, a na którym w istocie zrealizowano agendę niemiecką (brak zaproszenia Ukrainy do NATO, brak wypowiedzenia aktu stanowiącego NATO-Rosja z 1997 r., poprzedzająca szczyt deklaracja prezydenta Bidena o tym, że następnym sekretarzem generalnym Sojuszu powinna być Ursula von der Leyen[xlv], oraz że członkostwo Ukrainy w NATO wymaga czasu i on nie będzie jej ułatwiał przystąpienia do Sojuszu[xlvi]). Fakty te były wyraźnym potwierdzeniem tezy, że Waszyngton stawia na Berlin jako na głównego partnera USA w Europie kontynentalnej. Litwa, obawiająca się Rosji i szukająca osłony przed nią w bliskiej współpracy ze Stanami Zjednoczonymi, nie może nie być wrażliwa na tego typu sygnały. Porażka wyborcza rządu Zjednoczonej Prawicy w Polsce (15 października 2023 r.) i powstanie proniemieckiego gabinetu Donalda Tuska niewątpliwie także sprzyjają przyjęciu przez Litwę kursu na pogłębienie współpracy z Niemcami. Nie bez znaczenia jest przy tym również fakt, że to Niemcy są tzw. „narodem ramowym” międzysojuszniczej batalionowej grupy bojowej, stacjonowanej na Litwie w ramach systemu wysuniętej obecności NATO na wschodnich rubieżach Sojuszu. Niejasne zachowanie Berlina w zakresie wzmacniania niemieckiej obecności wojskowej na Litwie[xlvii] i pamięć o prorosyjskiej postawie RFN w ubiegłych latach są oczywiście w Wilnie brane pod uwagę i uchylają zasadność podejrzewania Litwinów o naiwność w ich stosunku do Niemiec. Wyżej opisane względy skłaniają jednak obecne kierownictwo litewskiej nawy państwowej do wpisania zacieśnienia współpracy Trójmorza z Berlinem do oficjalnie deklarowanych priorytetów litewskich na nadchodzący szczyt IT w grodzie Giedymina. Co należy rozumieć pod terminem „zacieśnianie współpracy” i jakie pomysł ten przyniesie skutki dla Inicjatywy Trójmorza od początku traktowanej przez Niemcy z niechęcią trudno dziś prognozować, szczególnie w kontekście wysoce prawdopodobnej zmiany lokatora Białego Domu[xlviii] i pamięci o zaangażowaniu Donalda Trumpa we wspieranie IT w roku 2017.

Dr hab. Przemysław Żurawski vel Grajewski, prof. nadzw. UŁ – 1987-1995 – prac. naukowy Instytutu Historii UŁ, od 1995 r. na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych UŁ. W 1992 r. prac. Biura Ministra Obrony Narodowej ds. Polityki Obronnej, 1995-1996 -Biura Pełnomocnika Rządu ds. Integracji Europejskiej i Pomocy Zagranicznej. 1996-2001 – Instytutu Europejskiego w Łodzi. 2005-2006 ekspert frakcji EPL-ED w Parlamencie Europejskim. 2006-2012 analityk Centrum Europejskiego Natolin (CEN). 2006-2009 wykładowca białoruskiego Europejskiego Uniwersytetu Humanistycznego w Wilnie. 2008-2013 wykładowca KSAP. 2012-2015 – członek zespołu ekspertów prof. P. Glińskiego. Od 2015 r. członek Rad Programowych PISM i OSW. Od 2019 r. wiceprezes Stowarzyszenia Trójmorze. Od 2017 r. członek Rady Programowej CEN. 2015-2020 koordynator Sekcji Bezpieczeństwo, obronność Narodowej Rady Rozwoju (NRR) przy Prezydencie RP. Od 2021 r. przewodniczący NRR ds. Bezpieczeństwa i Obronności. 2015-17 i 2020 2023 członek gabinetu politycznego ministra spraw zagranicznych RP. 2017-19 –doradca marszałka Senatu RP. 2017-2020 wykładowca Akademii Dyplomatycznej MSZ. 2020-2023 stały doradca Komisji Spraw Zagr. Sejmu RP. Od 8.04.2021 r. członek Kolegium Prezydenta RP ds. Polityki Zagranicznej. Podpor. rez. WP.

Publikacja dofinansowana ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa” nr projektu NdS/543014/2022/2022 kwota dofinansowania 1 500 000, całkowita wartość projektu 1 547 200, Centrum Badawcze Inicjatywy Trójmorza przy ISP PAN.

[i] Szerzej patrz: J. Gotkowska, J. Graca, T. Iwański, K. Nieczypor, M. Menkiszak, Szczyt NATO w Wilnie: przełomy i niespełnione nadzieje, „Komentarze OSW”, 13.07.2023, ss.6. Por.: M. Terlikowski, W. Lorenz, Najważniejsze decyzje szczytu NATO w Wilnie, „Komentarz PISM”, nr 30, 13.07.2023, https://www.pism.pl/publikacje/najwazniejsze-decyzje-szczytu-nato-w-wilnie.

[ii] O wizerunkowym wymiarze Inicjatywy Trójmorza i jej wileńskiego szczytu w polityce litewskiej szerzej patrz: B. Jundo-Kaliszewska, Szczyt Inicjatywy Trójmorza w Wilnie – element public relations Litwy (Komentarz), „Obserwator Międzynarodowy”, 5 stycznia 2024, https://obserwatormiedzynarodowy.pl/2024/01/05/szczyt-inicjatywy-trojmorza-w-wilnie-element-public-relations-litwy-komentarz/.

[iii] Szczyt Trójmorza z udziałem prezydenta USA, Prezydent.pl, 06 lipca 2017, https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/szczyt-trojmorza-z-udzialem-prezydenta-usa-plen,648.

[iv] Przykłady opinii niemieckich patrz: M. Kośka, Trójmorze: sabotaż w łonie UE czy wsparcie dla wspólnych działań międzynarodowych?, „Forsal.pl”, 14 lutego 2023 r. https://forsal.pl/gospodarka/artykuly/8659914,trojmorze-sabotaz-w-lonie-ue-czy-wsparcie-dla-wspolnych-dzialan-miedzynarodowych.html. Szerzej o stanowisku Niemiec wobec IT i jego ewolucji patrz: M. Dahl, Evolution of Germany’s Stance Regarding the Three Seas Initiative, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 17 (2019), z. 3, s. 65-77. Por.: Ł. Janulewicz, T. Żornaczuk, Germany and the Three Seas Initiative, “Bulletin of The Polish Institute of International Affairs”, no. 120 (1366), 22 August 2019, http://www.pism.pl/upload/files/Bulletin%20PISM%20no%20120%20(1366)%2022%20August%202019(1).pdf

[v] T. Bielecki, UE patrzy podejrzliwie na trójmorski szczyt Donalda Trumpa, „Deutsche Welle”, 5 lipca 2017, https://www.dw.com/pl/ue-patrzy-podejrzliwie-na-tr%C3%B3jmorski-szczyt-donalda-trumpa/a-39541674. Por.:  G. W. Kołodko, Wbrew racji stanu. „Rzeczpospolita”, 23 czerwca 2020, s.A8 oraz: T. Lis, „Tomasz Lis.”. Ekspert: „Rumuni ugrali w UE to, co my straciliśmy. Trójmorze? Kpią z tego”, „Newsweek”,18 września 2017, https://www.newsweek.pl/polska/tomasz-lis-kampania-nie-poza-granicami-polski-ale-przyzwoitosci/r719lk8.

[vi] 5G cross-border corridors, Shaping Europe’s digital future, European Commission, https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/cross-border-corridors.

[vii] New 5G cross-border corridors for connected and automated mobility in the Baltics will allow testing of autonomous vehicles, 28 September 2018, Shaping Europe’s digital future, European Commission, https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/new-5g-cross-border-corridors-connected-and-automated-mobility-baltics-will-allow-testing.

[viii] 5G Cross border transport corridors for connected and automated mobility (CAM) in Baltics (Via-Baltica/Rail-Baltica), Projects, Submitted by Lithuania, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/5g-cross-border-transport-corridors-for-connected-and-automated-mobility-(cam)-in-baltics-(via-balticarail-baltica)-submitted-by-lithuania.

[ix] Connected and Automated Mobility (CAM) to termin odnoszący się do pojazdów autonomicznych/połączonych z siecią lub samochodów autonomicznych (pojazdów, które kierowane są automatycznie bez bezpośredniego udziału człowieka). Szerzej patrz: Connected and automated mobility, Shaping Europe’s digital future, European Commission, https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/connected-and-automated-mobility.

[x] Komisja Europejska w ramach ostatniej fazy programu „Horyzont 2020”, jak i w ramach kolejnego programu instrumentu „Łącząc Europę” (Connecting Europe Facility programme – CEF2) na lata 2021–2027 zaproponowała w skali całej Unii Europejskiej przeznaczenie 3 mld euro na wsparcie inwestycji w infrastrukturę łączności cyfrowej, z czego część proponuje się przeznaczyć na wdrażanie korytarzy 5G na dużą skalę w tym w zakresie infrastruktury towarzyszącej drogom kołowym i i kolejowym. 5G Cross border transport corridors for connected and automated mobility (CAM) in Baltics (Via-Baltica/Rail-Baltica)….

[xi] O uruchomieniu pierwszego litewskiego terminalu LNG patrz: Litwa. Statek-terminal LNG wpłynął do portu w Kłajpedzie, Cire pl, 27.10.2014, https://www.cire.pl/artykuly/serwis-informacyjny-cire-24/93414-litwa-statek-terminal-lng-wplynal-do-portu-w-klajpedzie.

[xii] Purchase and Expanding of the FSRU INDEPENDENCE, Klaipėda LNG terminal, Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/purchase-and-expanding-of-the-fsru-independence-klaipeda-lng-terminal.

[xiii] Installation of electricity storage facilities (200 MW), Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/installation-of-electricity-storage-facilities-(200-mw).

[xiv] Connection of offshore wind farm to the electricity transmission grid of Lithuania, Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/connection-of-offshore-wind-farm-to-the-electricity-transmission-grid-of-lithuania.

[xv] Szerzej patrz: Connecting Europe Facility, European Climate, Infrastructure and Environment Executive Agency, European Commission, https://cinea.ec.europa.eu/programmes/connecting-europe-facility_en .

[xvi] Power to Gas Pilot Project, Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/power-to-gas-pilot-project.

[xvii] Development of serial production of M3 class electric buses, Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/development-of-serial-production-of-m3-class-electric-buses.

[xviii] Szerzej patrz: Trans-European Networks for Energy, European Commission, https://energy.ec.europa.eu/topics/infrastructure/trans-european-networks-energy_en.

[xix] Szerzej patrz: Cross-Border Cost Allocation (CBCA), European Union Agency for the Cooperation of Energy Regulators – ACER, https://www.acer.europa.eu/electricity/infrastructure/projects-common-interest/cross-border-cost-allocation

[xx] Polsko-litewski gazociąg GIPL oficjalnie otwarty, 05.05.2022, https://www.gov.pl/web/klimat/polsko-litewski-gazociag-gipl-oficjalnie-otwarty.

[xxi] Interkonektor gazowy Polska-Litwa (GIPL) będzie dostępny dla rynku od 1 maja 2022, Gaz-system, 28 lutego 2022, https://www.gaz-system.pl/pl/dla-mediow/komunikaty-prasowe/2022/luty/28-02-2022-interkonektor-gazowy-polska-litwa-gipl-bedzie-dostepny-dla-rynku-od-1-maja-2022.html oraz GIPL Interconnector Republic of Poland-Republic of Lithuania (submitted by Poland), Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/gipl-interconnector-republic-of-poland-republic-of-lithuania-(submitted-by-poland).

[xxii] Integration and synchronisation of the Baltic States’ electricity system with the European networks, Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/integration-and-synchronisation-of-the-baltic-states’-electricity-system-with-the-european-networks.

[xxiii] A. Wolska, Polska i Litwa połączą się energetycznie. Estonia odłączy się od Rosji, „EURACTIV.pl”,  20 grudnia 2023, https://www.euractiv.pl/section/energia-i-srodowisko/news/polska-i-litwa-polacza-sie-energetycznie-estonia-odlaczy-sie-od-rosji/.

[xxiv] Rail Baltica, Projects, Three Seas, Submitted by Lithuania, https://projects.3seas.eu/projects/rail-baltica-submitted-by-lithuania. Por.: Rail Baltica, Projects, Three Seas, Submitted by Poland, https://projects.3seas.eu/projects/rail-baltica-submitted-by-poland. Por.: Rail Baltica, Projects, Three Seas, Submitted by Estonia, https://projects.3seas.eu/projects/rail-baltica-submitted-by-estonia. Por.: Rail Baltica: Construction of Salaspils Intermodal Logistics Centre within the Framework of the Construction of High-speed Rail Network, Projects, Three Seas, Submitted by Latvia, https://projects.3seas.eu/projects/rail-baltica:-construction-of-salaspils-intermodal-logistics-centre-within-the-framework-of-the-construction-of-high-speed-rail-network-submitted-by-latvia.

[xxv] Trans European Transport Network (Ten-T Corridors), Reddit, https://www.reddit.com/r/europe/comments/3aq81n/transeuropean_transport_ network_tent_corridors/ .

[xxvi] Via Baltica, Projects, Three Seas, submitted by Estonia, https://projects.3seas.eu/projects/via-baltica-submitted-by-estonia.

[xxvii] Via Baltica, Projects, Three Seas, submitted by Lithuania, https://projects.3seas.eu/projects/via-baltica-submitted-by-lithuania.

[xxviii] Via Carpatia, Projects, Three Seas, submitted by Poland, https://projects.3seas.eu/projects/via-carpatia-submitted-by-poland. Por.: Via Carpatia, Projects, Three Seas, submitted by Romania, https://projects.3seas.eu/projects/via-carpatia-submitted-by-romania. Patrz też: K. Zając, Via Carpatia rdzeniem Trójmorza, Polski Instytut Transportu Drogowego, 7 grudnia 2021, https://pitd.org.pl/news/via-carpatia-rdzeniem-trojmorza/.

[xxix] Ministerstwo Infrastruktury, Twitter, 6 lipca 2017, https://twitter.com/MI_GOV_PL/status/882918581712846848?s=20.

[xxx] Transportation stock exchange in the 3SI region, Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/transportation-stock-exchange-in-the-3si-region.

[xxxi] The 3 Seas Digital Highway, Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/the-3-seas-digital-highway.

[xxxii] J. Jalonen, Dni, które wstrząsnęły Estonią, Eesti.pl, 12 maja 2009, https://www.eesti.pl/dni-ktore-wstrzasnely-estonia-11963.html. Por.: P. Zychowicz, Cyberinwazja na Estonię z rosyjskich komputerów, „Rzeczpospolita” nr 115(7712), 18.05.2007, s.A1 i A6. Oraz: A.R., Rosjanie przyznali się do cyberataku, „Gazeta Polska”, nr 11(816), 18.03.2009, s.15.

[xxxiii] Digital Platform on monitoring hydrographic bases in the 3SI region, Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/digital-platform-on-monitoring-hydrographic-bases-in-the-3si-region.

[xxxiv] Development of Cross-Border Network of Data Centres, Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/development-of-cross-border-network-of-data-centres.

[xxxv] Development of Cross-Border Optical Fibre Network, Projects, Three Seas,   https://projects.3seas.eu/projects/development-of-cross-border-optical-fibre-network.

[xxxvi] Inicjatywa Trójmorza, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/inicjatywa-trojmorza.

[xxxvii] Dyrektywa RED Dyrektywa RED II to Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2018/2001 z 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Określono w niej cele UE w zakresie stosowania energii ze źródeł odnawialnych na lata 2021- 2030. Na jej mocy wprowadzono również wiele zmian w obszarze certyfikacji zrównoważonej produkcji biopaliw. Weszły one w życie w 2021 r. Dyrektywa RED II, System KZR INiG, http://www.kzr.inig.eu/pl/news/dyrektywa-red-ii/. Sam tekst dyrektywy patrz: Dyrektywy, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, (wersja przekształcona), (Tekst mający znaczenie dla EOG), „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej”, L 328/82 PL, 21.12.2018, ss.83-209.

[xxxviii] Posejdon (ORLEN Neptun) + HyFly2 (PKN ORLEN), Projects, Three Seas, https://projects.3seas.eu/projects/posejdon-(orlen-neptun)-+-hyfly2-(pkn-orlen)-hydrogen-connection-from-the-offshore-wind-farms-in-lithuania-latvia-and-estonia-to-the-orlens-refinery-in-mazeikiai-(proposed-by-orlen-neptun-and-pkn-orlen-orlen-group-poland).

[xxxix] Chcą ściągnąć z Orlenu 15 mld zł. Obajtek zabrał głos. Ma kilka pytań do opozycji, „Money.pl”, 28.11.2023, https://www.money.pl/gospodarka/chca-sciagnac-z-orlenu-15-mld-zl-obajtek-zabral-glos-ma-pytanie-do-opozycji-6968384284772864a.html. Patrz też: Daniel Obajtek: dziś opozycja powoduje spadek wartości Orlenuo ponad 5,5 mld zł, PAP, 29.11.2023, https://www.pap.pl/aktualnosci/daniel-obajtek-dzis-opozycja-powoduje-spadek-wartosci-orlenu-o-ponad-55-mld-zl. Patrz też: M. Kubicki, „Wyparowało 5,5 mld zł z naszej polskiej spółki”. Nowa minister zwraca się do KNF-u, „Bankier.pl”,  30.11.2023, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Z-Orlenu-wyparowalo-5-5-mld-zl-Nowa-minister-zwraca-sie-do-KNF-u-8655637.html.

[xl] Dotąd w ramach projektu Viking Train pociąg przewoził ciężarówki w systemie „Ro-la”, (jednocześnie przewożona jest ciężarówka i naczepa). Jest to jednak metoda niewydajna i słabo opłacalna. O wiele bardziej opłacalne jest przewożenie samych naczep (bez ciężarówek). Do transportu naczep koleją potrzebne są jednak specjalistyczne wagony „kieszonkowe”. Do regularnych przewozów realizowanych siedem razy w tygodniu potrzeba siedmiu zestawów wagonowych po 41 wagonów każdy (łącznie 287 wagonów). [Not Active] Viking Train, Projects, Three Seas, Submitted by Lithuania, https://projects.3seas.eu/projects/not-active-viking-train-submitted-by-lithuania.

[xli] Wnioski z rozmów przeprowadzonych przez autora z doradcami Prezydenta Republiki Litewskiej ds. polityki zagranicznej Dalią Tamošiūnienė i Sigitasem Mitkusem oraz z dr Laurynasem Kasčiūnasem – posłem na sejm Republiki Litewskiej, przewodniczącym sejmowej Komisji obrony narodowej i bezpieczeństwa oraz przewodniczącym Grupy Parlamentarnej ds. Inicjatywy Trójmorza. Rozmowy te były prowadzone w ramach podróży studyjnej do Wilna (21-25 listopada 2025 r.) zespołu badawczego PAN realizującego projekt Centrum Badawczego Inicjatywy Trójmorza przy ISP PAN pod kierunkiem prof. Agnieszki Orzelskiej Stączek.

[xlii] Status ten Ukraina uzyskała na mocy decyzji szczytu IT w Rydze – 20-21 czerwca 2022 r. A. Rebelińska, N. Dziurdzińska, Przywódcy państw Trójmorza przyznali Ukrainie status partnera uczestniczącego Inicjatywy, PAP, 20.06.2022, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1255911%2Cprzywodcy-panstw-trojmorza-przyznali-ukrainie-status-partnera. Szerzej patrz: Ł. Lewkowicz, M. Gołębiowska, Po szczycie Inicjatywy Trójmorza w Rydze: nowy status współpracy z Ukrainą i wsparcie Stanów Zjednoczonych, „Komentarze IEŚ”, nr 639 (151/2022), Instytut Europy Środkowej, 24 czerwca 2022, https://ies.lublin.pl/komentarze/po-szczycie-inicjatywy-trojmorza-w-rydze-nowy-status-wspolpracy-z-ukraina-i-wsparcie-stanow-zjednoczonych/. Por.: K. Dudzińska, Siódmy szczyt Inicjatywy Trójmorza w Rydze, „Komentarz PISM”, NR 98/2022, 23 CZERWCA 2022, https://www.pism.pl/publikacje/siodmy-szczyt-inicjatywy-trojmorza-w-rydze.

[xliii] Szerzej patrz: A. Eberhardt, A. Kwiatkowska, W. Konończuk (red.), Niemcy wobec wojny. Rok zmian, OSW, Warszawa, luty 2023, ss.228.

[xliv] Szerzej patrz: L. Gibadło, (Nie)zawodny partner. Wizyta Scholza w Waszyngtonie, „Analizy OSW”, 7.03.2023, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-03-07/nie-zawodny-partner-wizyta-scholza-w-waszyngtonie.

[xlv] J. Barnes, Joe Biden pushes for Ursula von der Leyen to be Nato chief, “The Telegraph”, 4 July 2023, https://www.telegraph.co.uk/world-news/2023/07/04/biden-pushing-ursula-von-der-leyen-nato-head-ben-wallace/. Por.: J. Tapsfield, ’Good news for Putin!’ Tory fury as 'anti-British’ Joe Biden joins forces with Macron to install the EU’s Ursula von der Leyen as next NATO chief despite her dismal record as German defence minister… after Ben Wallace is blocked from the crucial job, “Daily Mail”, 5 July 2023, https://www.dailymail.co.uk/news/article-12265693/Joe-Biden-backs-EUs-Ursula-von-der-Leyen-NATO-chief.html. Mimo doniesień o wycofaniu się Bidena z tej deklaracji wrażenie amerykańskiego poparcia dla obecnej przewodniczącej Komisji Europejskiej, wspieranej także przez Niemcy i Francję jako kandydatki na kolejnego szefa NATO pozostało. T. O’Reilly, Biden Denies Grooming von der Leyen for NATO Secretary in 2024, “The European Conservative”, July 6, 2023, https://europeanconservative.com/articles/news/biden-denies-grooming-von-der-leyen-for-nato-secretary-in-2024/.

[xlvi] Prezydent Biden: nie zamierzam ułatwiać Ukrainie wstępu do NATO, musi spełnić te same warunki co inni członkowie sojuszu, PAP, 17.06.2023, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1586280%2Cprezydent-biden-nie-zamierzam-ulatwiac-ukrainie-wstepu-do-nato-musi.

[xlvii] L. Gibadło J. Hyndle-Hussein, Kontrowersje wokół rozmieszczenia niemieckiej brygady na Litwie, „Analizy OSW”, 4.05.2023, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-05-04/kontrowersje-wokol-rozmieszczenia-niemieckiej-brygady-na-litwie. Patrz też: J. Gotkowska, J. Graca, Niemiecka brygada na stałe na Litwie?, „Analizy OSW”, 30.06.2023, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-06-30/niemiecka-brygada-na-stale-na-litwie oraz: J. Gotkowska, J. Graca, Niemiecka „Brygada Litwa”, „ANALIZY OSW”, 22.12.2023, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-12-22/niemiecka-brygada-litwa. Por.: J. Palowski, Niemcy wysyłają brygadę na Litwę. Znamy szczegóły, „Defence24”, 08.11.2023, https://defence24.pl/sily-zbrojne/niemcy-wysylaja-brygade-na-litwe-znamy-szczegoly.

[xlviii] S. Collinson, Trump’s landslide Iowa win is a stunning show of strength after leaving Washington in disgrace, “CNN Politics”, January 16, 2024, https://edition.cnn.com/2024/01/16/politics/trump-iowa-victory-analysis/index.html. Por.: G. Langer, Trump tops his opponents while Biden hits a new low in approval ahead of Iowa caucus: POLL 72% of Republican-aligned adults would be satisfied with Trump as the nominee, “ABC News”, January 14, 2024, https://abcnews.go.com/Politics/trump-tops-opponents-biden-hits-new-low-approval/story?id=106335244 oraz: S. Milligan, Trump’s Decisive Iowa Win Tempers Hopes for New Hampshire Surprise, “U.S.News”, Jan. 15, 2024, https://www.usnews.com/news/politics/articles/2024-01-15/trump-wins-iowa-haley-and-desantis-battle-for-second.